مروری بر کتاب روان‌شناسی نظریه های توطئه

مقدمه نویسنده

تغییر آب و هوا شایعه‌ای است که چینی‌ها منتشر کردند. صنعت داروسازی مدارک علت بیماری اوتیسم‌شدن واکسن‌ها را پنهان می‌کند. پشت این جمله که باراک اوباما در آمریکا به دنیا آمده است وجود دارد.

این نظریه‌های توطئه در طول دوره مبارزات انتخاباتی دونالد ترامپ در سال 2016 رواج یافتند. دانشمندان، سیاست‌مداران و منتقدان، این نظریه‌ها را غیرواقعی و غیرعلمی تلقی می‌کردند.

اما چرا اکثر مردم آن‌ها را باور کردند؟ جذابیت این نظریه های توطئه در میان رأی‌دهندگان برای ترامپ به حدی حیاتی بود که رأی «الکترال کالج» را به دست آورده و چهل و پنجمین رئیس‌جمهور آمریکا شود.

این نشان داد که نظریه‌های توطئه صرفاً سرگرمی و نمود بیماری ذهنی نیستند. آن‌ها در بین شهروندان، عادی بوده و در انتخاب اشخاص مؤثر هستند. مثلاً به چه کسی رأی بدهیم؟ آیا فرزند خود را واکسینه کنیم یا نه؟ آیا از وسایل جلوگیری از بارداری استفاده کنیم یا نه؟ آیا علیه گروه‌های دیگر مبارزه کنیم یا نه؟

زمان آن رسیده که علوم اجتماعی، پدیده اجتماعی گسترده  نظریه‌های توطئه را جدی بگیرد. چه کسی نظریه‌های توطئه را باور می‌کند؟ چه کسی باور نمی‌کند؟ مردم تحت چه شرایطی مستعد باور به نظریه توطئه می‌شوند؟ عواقب این باور چیست؟ سیاست‌مداران برای کاهش این باور چه‌کار می‌توانند بکنند؟

این سؤالات مهم در حوزه روان‌شناسی هستند. کتاب حاضر به منظور مروری کوتاه ولی عمیق به روان‌شناسی نظریه‌های توطئه طراحی شده است. تز اصلی این کتاب در مورد گستردگی باور به نظریه‌های توطئه در بین شهروندان است، چون ریشه در پروسه‌های روان‌شناختی دارند.

این نظریه‌ها از همان پروسه‌های شناختی سرچشمه می‌گیرند که انواع دیگر باور را ایجاد می‌کنند. آن‌ها میل فرد را به حمایت از گروه خود در مقابل یک برون گروه دشمن بالقوه نشان داده و اغلب ریشه در ایدئولوژی‌های قوی و محکم دارند.

نظریه‌های توطئه، عکس‌العمل دفاعی طبیعی انسان در برابر احساس ترس و ناامنی بوده و راهی برای مقصر دانستن گروه‌های مخالف برای آشفته‌کردن وضعیت فرد است.

مقدمه مترجم

نظریه یا تئوری، نوع منطقی شرح یک ذهنیت است. نظریه، امکان توصیف واقعیات و پیش‌بینی وضعیت آینده را فراهم کرده و به پرسش‌های چرا، چگونه و چه چیز پاسخ می‌دهد.

امروزه معنای نظریه توطئه چنین است: باور به این‌که تعدادی از عوامل در یک توافق سری به هم می‌پیوندند تا به یک هدف غیرقانونی، خصمانه و نابکارانه دست یابند. دکتر «یان ویلم ون پرویژن» دانشیار روان‌شناسی اجتماعی و سازمانی در آمستردام و محقق ارشد در مؤسسه مطالعات جرم و اجرای قانون در هلند، نگارنده این کتاب است. او به مسئله نظریه توطئه از دیدگاه روان‌شناسی می نگرد.

مسیر اصلی او رسیدن به موضوع «کاهش نظریه‌های توطئه» بوده و در این راستا ابتدا به تعریف و توضیح روان‌شناسی نظریه‌های توطئه و اصولاً ساختار باور می‌پردازد. در فصول بعد با شکافتن ریشه‌های اجتماعی نظریه‌های توطئه، به بررسی ویژگی‌های جناح‌های سیاسی و رابطه ایدئولوژی‌های آن‌ها با افزایش یا کاهش نظریه‌های توطئه می‌رسد.

در این کتاب، بیش‌تر نتایج تحقیقات دکتر «یان ویلم ون پرویژن» و همکاران او و پاسخ به سؤالات مربوطه گنجانده شده است. او در پایان کتاب با ارائه چند دیدگاه به امکان کاهش نظریه‌های توطئه در کل دنیا پرداخته است.