مروری بر کتاب چگونه یک کشور را نابود کنیم

رجب طیب اردوغان

رجب طیب اردوغان که ریشه‌اش در اصل به ریزه برمی‌گردد، در 26فوریۀ1954 در استانبول متولد شد. وی در سال 1965 از مدرسۀ ابتدایی «قاسم‌پاشا پیاله» فارغ‌التحصیل شد و تحصیلات دبیرستانش را در مدرسۀ «امام خطیب» استانبول در سال 1973 تمام کرد.

دبیرستان امام خطیب یک دبیرستان حرفه‌ای مذهبی بود. اردوغان پس از موفقیت در امتحانات لازم برای شرکت در دوره‌های اضافی، از دبیرستان «ایوب» نیز دیپلم گرفت. وی، دیپلم فارغ‌التحصیلی خود را در سال 1981 از دانشکدۀ اقتصاد و علوم اداری دانشگاه مِرمِره دریافت کرد.

اردوغان از همان دوران جوانی، زندگی اجتماعی خود را با سیاست درآمیخت. وی از سال 1969 تا 1982، به‌طور فعال فوتبال را دنبال می‌کرد که این امر،‌ اهمیت روحیه و کار تیمی را در سال‌های جوانی به او فهماند. این سال‌ها، مصادف با زمانی بود که اردوغانِ جوان و ایدئال‌گرا، به مسائل اجتماعی و ملی علاقه‌مند شد و پا به عرصۀ فعال سیاست گذاشت.

با توجه به اینکه اردوغان در سال‌های دبیرستان و نیز در انجمن ملی دانشجویان ترکیه حضور فعالی داشت، در سال 1976، رئیس شاخۀ جوانان بی‌اوغلو و همان سال نیز رئیس شاخۀ جوانان استانبول (MSP) انتخاب شد. وی با حفظ این سمت تا سال 1980 و با تعطیلی احزاب، ‌به‌عنوان مشاور و مدیر ارشد بخش خصوصی در دورۀ 12 سپتامبر فعالیت کرد.

اردوغان با حزب رفاه که در سال 1983 تأسیس شده بود به عرصۀ فعالیت‌های سیاسی بازگشت و در سال 1984 به‌عنوان رئیس منطقه‌ای حزب رفاه در بی‌اوغلو انتخاب شد. در سال 1985، وی رئیس استانی حزب رفاه در استانبول شد و در همان سال به عضویت هیئت اجرایی مرکزی حزب رفاه درآمد.

رجب طیب اردوغان با ایجاد سازمانی جدید پروژه‌هایی را انجام داد که هدف آن اصرار به مشارکت زنان و جوانان در سیاست بود. این سازمان، در دورۀ تصدی او در سِمتِ سرپرست استانی استانبول، الگویی برای سایر احزاب سیاسی بود.

ازاین‌رو گام‌های مهمی در جهت کمک به سیاست برداشت و مورد حمایت و احترام توده‌های مردم قرار گرفت. این پروژه، در انتخابات شهرداری در بی‌اوغلو در سال 1989، موفقیت بزرگی را برای حزب رفاه به ارمغان آورد و از نظر مطالعاتی در این حزب، در سراسر کشور، به‌عنوان نمونه‌ای خوب برای دیگران لحاظ می‌شد.

در انتخابات محلی 27مارس1994، اردوغان، شهردار کلان‌شهر استانبول برگزیده شد. وی در طول مدت مسئولیتش در مقام شهردار، به‌واسطۀ استعدادهای سیاسی و اهمیتی که به کار تیمی و مدیریت موفق در منابع انسانی و مسائل مالی می‌داد، توانست برای مشکلات دائمی استانبول راه‌حل‌های صحیحی ارائه دهد.

با قراردادن صدها کیلومتر خط لولۀ جدید، مشکل آب برطرف شد. با ایجاد مدرن‌ترین امکانات بازیافت، مشکل زباله برطرف شد و با پروژه‌های گاز طبیعی که در دورۀ ریاست‌جمهوری اردوغان توسعه یافته بود، مشکل آلودگی هوا پایان یافت. درخصوص ترافیک و گرۀ حمل‌ونقل، بیش از پنجاه پل و گذرگاه و آزادراه احداث و پروژه‌های بیشتری برای راهنمایی سایر دولت‌ها در شهر ساخته شد.

رجب طیب اردوغان از زمان مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار ترکیۀ مدرن، بیش از هر رهبر دیگری قدرتش را تثبیت کرده است. وی سیاست ترکیه را متحوّل کرده، با کودتایی نظامی روبه‌رو شده و قانون اساسی کشور را بازنویسی کرده تا به ریاست‌جمهوری خود قدرت بیشتری بدهد؛ اما سبک مبارزاتی و غرایز خودکامه‌اش باعث بروز انتقاداتی از سوی منتقدان داخل و خارج کشور شده است.

در حال‌ حاضر، بزرگترین مشکل وی اقتصاد است. بیکاری نزدیک به 14درصد است و تورّم دو رقمی باقی مانده و همه‌گیری همه‌گیرتر می‌شود. رئیس‌جمهور و حزب عدالت و توسعۀ (AKP) وی برای همۀ این موارد هزینۀ سیاسی می پردازند.

رئیس‌جمهور اردوغان در تعدادی از نظرسنجی‌های اخیر، «اکرم امام اوغلو»، رقیب خود، را در مصاف‌های رُودررُو عقب نگه داشته است. یک نظرسنجی اخیر در نشریۀ «گزارش ترکیه» نشان داد که سهم حزب عدالت و توسعه در انتخابات احتمالی برای اولین‌بار به زیر 30درصد رسیده است. تمایل اردوغان به کسب اجازه از سوی رئیس کل جدید بانک مرکزی برای افزایش شدید نرخ بهره در اواخر سال 2020، با فرونشاندن تورم و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی سبب تثبیت شرایط شده است.

اردوغان ممکن است به نوعی به سیاست‌های سریع اقتصادی برگردد؛ چیزی که در وهلۀ اول ترکیه را بسیار شکننده کرده است. در این میان، با وجود کمبود نان، اردوغان جولانگاه‌هایی را راه انداخته است و امیدوار است که از این طریق پایگاه خود را حفظ کند و از شرایط سخت دور شود. زمانی که دانشجویان به انتخاب فردی سیاسی و وفادار به اردوغان و در مقام رئیس یکی از دانشگاه‌های بزرگ اعتراض کردند، وی همچون تروریست به آن‌ها حمله کرد و بسیاری دستگیر شدند.

او با درخواست تغییر در قانون اساسی، مبارزه‌ای سیاسی را آغاز کرده است. تعییرات مدِّ نظر او، به رئیس‌جمهور اختیارات جدیدی را می‌دهد که از نظر او لازم است؛ باوجوداین، وی مطمئن است که نمی‌تواند رأی اکثریت مورد نیاز برای تصویب در پارلمان را به دست آورد.

اردوغان همچنین سخت تلاش کرده است تا غرور ملی را برانگیزد. در ماه مارس 2021، وی متعهد شد صدمین سالگرد تأسیس ترکیۀ مدرن را با مأموریتی فضایی جشن بگیرد که به «اولین تماس با ماه» منتهی می‌شود و به دنبال آن، مأموریتی با سرنشین انجام می‌گیرد. نتایج ضعیفِ نظرسنجی دربارۀ وی نشان می‌دهد که اولویت‌های مردم کاملاً جدی‌تر از این مسائل است.

اردوغان همچنین به اهداف پیش‌بینی‌شدۀ بیشتری روی آورده است. در 8فوریه، او اشاره کرد که خبرهای خوبی را در جبهۀ امنیتی منتشر می‌کند؛ اما پس از آن، ارائۀ طرحش برای نجات گروگان‌های ترک، که جدایی‌طلبان کرد در شمال عراق آن چند ترکیه‌ای را اسیر کرده بودند، فاجعه‌بار شد و ناگزیر تا سخنرانی تلویزیونی پیروزمندانه‌اش را، که قبلاً وعده داده بود، لغو کند.

خبر بعدی حاکی از آن بود که دولت اردوغان بیش از هفت‌صد نفر، از جمله اعضای یک حزب سیاسی طرفدار کردها، را به گمان ارتباط با جدایی‌طلبان دستگیر کرده است. او گویی تلاش می‌کند تا فعالیت آن حزب را به‌طور کامل ممنوع کند و باعث ایجاد منبع اصطکاکی جدید در داخل و خارج ترکیه شود.

در واقع، برخورد شدید اردوغان با مخالفان داخلی، به تنش با سایر دولت‌ها دامن می‌زند. به هر حال، جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده و رهبران اتحادیۀ اروپا بسیار بیشتر از دونالد ترامپ به دموکراسی و احترام به حقوق بشر اهمیت می‌دهند؛ اما مسائل زیادی وجود دارد که میان ترکیه و غرب جدایی می‌اندازد.

به‌گفتۀ روزنامۀ تایم، خرید سامانۀ موشکی اس400 روسی توسط ترکیه به‌عنوان عضوی از ناتو، علی‌رغم مخالفت ایالات متحده و کشورهای اروپایی، مایۀ نفاق و دشمنی بود. دادگاه آتی هالک‌بانک، بانک دولتی ترکیه‌ای وام‌دهنده در شهر نیویورک، به اتهام کمک به ایران برای فرار از تحریم‌ها، برای اردوغان خجالت‌‌آور بود.

اردوغان، اعتراض‌های اتحادیۀ اروپا را در قبال صدور مجوزِ اکتشاف نفت در مناطق مناقشه‌انگیز در شرق مدیترانه نادیده گرفت. این ماجرا در حال حاضر در دست بررسی است. اردوغان سال 2020 نیز اعلام کرد که دروازه‌های اروپا را به روی پناه‌جویانی باز کرده است که دولت ترکیه به‌عنوان بخشی از توافق با اتحادیۀ اروپا به آن‌ها اسکان داده بود. او با اعلام این خبر، بحران ایجاد کرد. به‌تازگی، پس از اینکه ترکیه یک کشتی پیمایشی را به مناطقی از دریای اژه فرستاد، مقامات ترکیه با علم به اینکه این اقدامْ خشم آتن را برانگیخته است، شاکی شدند از اینکه هواپیماهای جنگی یونان به کشتی ترکیه‌ای را آزار رسانده‌اند.

اردوغان، همچنین با اصرار بر پیداکردن راه حلی دو جانبه  میان ترکیه و قبرس، به مخالفت با برنامه‌های اتحادیۀ اروپا برای اتحاد مجدد در قبرس ادامه می‌دهد. وی می‌تواند به رابطۀ پایدار با روسیۀ ولادیمیر پوتین امیدوار باشد؛ اما این امیدواری، بستگی به این دارد که آیا آتش‌بس در اطراف شهر ادلب سوریه به قوت خود باقی می‌ماند یا خیر.

شهر ادلب جایی است که سرکوبی دیگر از سوی ارتش سوریه با حمایت روسیه می‌تواند موجی از پناهندگان را به مرز ترکیه روانه کند. ترکیه همچنین در جریان تقابل اخیر با ارمنستان در حمایت از آذربایجان و در جنگ داخلی لیبی و قفقاز مداخله کرده است. تاریخ نشان می‌دهد که رهبر مستبد ترکیه در داخل و خارج از کشور، حتی آشفته‌تر و ستیزه‌جویانه‌تر عمل خواهد کرد؛ چرا که اقتصاد کشورش بیشتر بر آیندۀ سیاسی او سنگینی می‌کند.

برگرفته از کتاب چگونه یک کشور را نابود کنیم