از دانشنامه به انقلاب

در حدود نیمه قرن هجدهم میلادی روشنگری در فرانسه شروع به گسترش کرد و به صورت روز افزونی افراطی شد. حملات ولتر به کلیسا شدت بیشتری یافت و انتقاد اخلاقی از جامعه نزد مونتسکیو به وضوح به انتقاد سیاسی از مطلق‌گرایی بدل گشت. تعداد روشنگران نیز رو به فزونی گذاشت و تسلط آنها بر زندگی فکری نیز آغاز شد.

روشنگری و انقلاب

• ولتر و سایر روشنگران در آکادمی پذیرفته شدند، این روشنگران با تشکیل «حزب فلسفی» در برابر «حزب مذهبی» نوعی آگاهیِ گروهی ایجاد نمودند.

مهمترین مکان‌های ملاقات آنها سالن‌ها و محافلی بودند که اغلب از سوی بانوان اشراف زاده سازماندهی می‌شدند، همچنین باشگاه‌ها و لژهای ماسونی نیز بر طبق الگوی انگلیسی به چنین محافلی اضافه گشتند.

روشنگران اکنون به دنبال یافتن پروژه مشترکی برای گرد آمدن به دور آن بودند و دانشنامه یا آنسیکلوپدی ژان لو رون دالامبر و دنی دیدرو صرفاً برای آنها پروژه‌ای روشنگرانه به شمار نمی‌رفت. در سال 1745 کنسرسیومی از ناشران تصمیم گرفتند که «دانشنامه» افریم چمبرز که در سال 1728 به زبان انگلیسی منتشر شده بود را به زبان فرانسوی ترجمه نمایند و این وظیفه را به دالامبر و دیدرو سپردند.

• با این وجود در حین آماده سازی چنین طرحی، برنامه‌ای جهت انتشار شرحی کاملاً جدید و جامع از همه علوم، هنرها و مشاغل به ترتیب حروف الفبا به وجود آمد، اثری که با عنوان «دانشنامه یا فرهنگ سامان‌مند دانش، هنر و پیشه‌ها» که به اختصار «آنسیکلوپدی» نیز نامیده می‌شود، بین سال‌های 1751 تا 1780 در سی و پنج جلد منتشر شد.

تاریخ انتشار این دانشنامه به تاریخ نبرد روشنگری در فرانسه بدل گشت. از آنجا که دیدرو به دلیل برخی اظهارات آزاداندیشانه مجبور شد چند ماهی را در زندان به سر برد، آماده سازی چنین اثری با تأخیر مواجه شد. در سال 1750 اولین جلدهای دانشنامه ممنوع شدند، از سال 1753 چهار جلد دیگر مجوز انتشار دریافت کردند، اما از سال 1759 به طور کامل از انتشار دانشنامه ممانعت به عمل آمد.

در این زمینه: سیاست و روشنگری

برگرفته از کتاب عصر روشنگری