اهداف سیاسی سینمای شوروی

سیاست و سینما

هرچند که سینمای شوروی بیش از هر چیز یک رسانه سیاسی و آموزشی قلمداد می‌‌شد اما سؤال اساسی این است که این فیلم‌ها درنهایت ازنقطه‌نظر متقاعد کردن مخاطب یا استدلال دعاوی خود برای مخاطب، به چه چیزی امیدوار بودند؟ اغلب صاحب‌نظران در این رأی متفق هستند که فیلم‌های محصول شوروی در دوره‌ی حکومت استالین به دنبال «رنگ‌آمیزی» واقعیت، ارائه زندگی‌ای که وجود بیرونی نداشت و نیز «پرهیز از نمایش سختی‌ها و درگیری‌های واقعی» زندگی در اتحاد جماهیر شوروی بودند.

عده‌ای دیگر از ایشان بر این باور هستند که هدف از ساخت چنین فیلم‌هایی، توجیه سختی‌های موجود در زندگی واقعی و یا توجیه خشونت سیاسی بود. بااین‌حال، اگرچه فیلم‌های گونه‌ی دشمن طبقاتی بدون شک به دنبال توجیه اقدامات دولت شوروی بودند اما دلیل وجودی اصلی آن‌ها احتمالاً عمیق‌تر از سرپوش گذاشتن یا انکار واقعیت بود. در این فیلم‌ها، کاستی‌ها و نواقص فرآیند «گذار سوسیالیستی» و همچنین ایرادات «ساختار سوسیالیستی» در قالب دشمنان خرابکار بیان می‌شد.

به‌عبارتی‌دیگر در پی القای این مفهوم بودند که اگر رؤیای شوروی محقق نمی‌شد، به دلیل شکاف آشتی‌ناپذیر آرزوهای بلشویکی و واقعیت‌های روسیه نبوده است، بلکه پیامد خرابکاری‌های دشمنان متعصب انقلاب بود که برای از بین بردن آرمان کمونیستی دست از هیچ کاری نمی‌کشند.

بااین‌حال هدف اکثر فیلم‌سازانی که اقدام به ساختن چنین فیلم‌هایی می‌کردند صرفاً تغییر منبع استدلال برای مشکلات زندگی روزمره و توسعه‌ی اقتصادی گسترده‌تر نبود. مهم‌تر اینکه بسیاری از فیلم‌های ساخته‌شده در دهه‌ی 1930 به دنبال انتقال حجم زیادی از بار مسئولیت سیاسی و همچنین جبران بنیان‌های نامشروع رژیم به مردم عادی بودند.

به‌عنوان‌مثال همان‌طور که دیدیم در فیلم کارت عضویت حزب، تغییر مسیر زندگی آنا به‌سوی زندگی خوب باید از طریق خودکنترلی و انضباط حاصل شود، اما حاصل این امر کمتر به تقویت شادی فردی کمک می‌کند بلکه بیشتر باعث انسجام و توسعه اجتماعی شوروی و زندگی اقتصادی مردم می‌شود. به همین ترتیب نقاب افکنی از دشمن در مقام یک وظیفه‌ی ضروری برای حفاظت از امنیت و رفاه دولت کمونیستی و شهروندان آن بیان می‌شد.

شاخوف در سخنان خود در فیلم شهروند بزرگ، نیاز به انتقاد از خود را بسان یک «کیفیت اساسی اخلاقی انسان شهروند شوروی» به‌عنوان وسیله‌ای برای «غلبه بر همه‌ی چیزهای بد در دیگران و در خود» اشاره می‌کند.

مجدداً علل شکست سیاسی گسترده‌تر اغلب به ظرفیت افراد برای ضعف در کنترل خود و نیز کاهش هوشیاری اجتماعی، تنزل پیدا کرد.

به همین واسطه، رفع کاستی‌های واقعی تنها بر عهده حاکمان سیاسی نیست، بلکه مسئولیت افرادی است که در وظایف مشارکتی خود شکست‌خورده‌اند. به‌این‌ترتیب فیلم‌ها به تماشاچیان و مخاطبین خود نشان می‌دهند که مردم با ایفای درست نقش خود در زندگی خصوصی و اجتماعی، آن سیستم را از آن خود می‌کنند.

به‌هرحال، بحث اصلی بلشویک‌ها این بود که هدف کمونیسم، آزادی توده‌های زحمتکش بوده و این سیاست همیشگی و غیرقابل تغییر آن‌ها است.

ما قبلا اینجا در این مورد مطلبی را منتشر کرده ایم

برگرفته از کتاب سینمای شوروی  (سیاست و اقناع در دوره‌ی استالین)