تاریخ از نگاه ماکس وبر

از نظر ماکس وبر تاریخ وسیله‌ای برای دستیابی به آگاهی روشن از واقعیت اکنون و اهداف کنونی بود. بر این اساس، او چونان انسانی معاصر به هر یک از دوره‌های گذشته نزدیک شد.

ماکس وبر و نگاه تاریخی‌اش

 ویژگی اساسی این «درک از اکنون» این بود که او اکنون را چنان نمی‌دید که گویی همین­حالا جزئی از گذشته است و یا چنانکه گویی همۀ رخدادهای معاصر ضرورتاً ازپیش‌تعیین‌شده‌اند ـ کسی که چنین نگاهی داشته باشد، به هیچ وجه «در» اکنون زندگی نمی‌کند، بلکه خود را همچون تماشاگرِ امری تصور می‌کند که همیشه جزئی از گذشته است.

• اما برای وبر گذشته همیشه نوعی اکنونِ دیگر بود و همین بود که آن را واقعی ساخته بود. کسی که تاریخ را گذشتۀ صرف می‌داند، نمی‌تواند از تحریف آن از منظرِ اکنونِ خود در امان بماند. تنها از این ­طریق بود که وبر قادر شد به تصویری واضح از تصمیماتی که در واقعیت گرفته شدند، اعم از تصمیمات تاریخی و اکنونی، دست یابد.

او خود روشی را که برای چنین رویکردی ضروری است، تعریف کرد: برای درک واقعیت، بایستی «امکان‌ها» را ببینیم. صورت‌بندیِ امکان‌ها در اکنون، حوزه‌ای است که من در آن دربارۀ آنچه تصمیم می‌گیرم یقین پیدا می‌کنم. بدونِ امکان، من آزادی ندارم؛ بدون چشم‌اندازی از امکان‌ها، من کورکورانه عمل می‌کنم.

تنها آگاهی از امکان‌ها مرا قادر می‌سازد که بدانم هم‌اکنون چه می‌کنم. به همین ترتیب، او در ارزیابیِ تاریخیِ «موقعیت‌های گذشته» از مقولۀ «امکانِ ابژکتیو» استفاده می‌کند. مورخ موقعیتی را در نظر می‌گیرد؛ دانشِ وی، او را قادر می‌سازد تا امکان‌های آن روز را بازسازی کند.

• او با این ساخت‌ها ابتدا امکان‌هایی را که شخصیت‌های آن روز از آن «آگاه» بودند می‌سنجد، و سپس، با توجه به آن امکان‌ها، آنچه را که واقعاً «اتفاق افتاده» می‌سنجد تا بپرسد: به چه دلیل «ویژه‌ای» در بین چندین امکان، یک امکانِ خاص تحقق یافته است؟

• مورخ برای یافتن عامل مهم در تصمیم مورد بحث، رخداد را دوباره به امکان تبدیل می‌کند. ماکس وبر با استفاده از تحقیقات منطقی دیگران، علت یافت‌شده برای رخدادی که در واقع رخ داده را «علت کافی» نامید.

این بدان معنا نیست که آنچه اتفاق افتاده به‌عنوان یک نتیجۀ کاملاً ضروری ناشی از قوانین دقیق تلقی می‌شود، بلکه، در عوض، بر اساس برخی از قاعده‌های معتبر که مشاهده کرده‌ایم، می‌توانیم بفهمیم که چرا اینگونه شد، زیرا اگر ما خود در آن زمان بودیم، باید انتظار می‌داشتیم که این اتفاق بیفتد.

در این زمینه: ماکس وبر مورخ جهانی

برگرفته از کتاب: ماکس وبر سیاستمدار، دانشمند و فیلسوف