روشنگری و لبیرالیسم اصلاحی در آلمان

نوعی از روشنگری در آلمان گسترش یافت که با دلایلی موجه می‌توانست روشنگری قلمداد شود، یک جنبش اصلاحی فکری با ساختاری پیچیده، اما در اصل بسیار یکپارچه که از پایان قرن هفدهم تا پایان قرن هجدهم و حتی فراتر از آن ادامه یافت.

آلمان و روشنگری

• این روشنگری تلاش می‌کرد تا نهادهای موجود به‌ویژه کلیسا و دولت را به‌تدریج و با احتیاط از درون اصلاح نماید، و آن هم با اعتقاد به اصلاح‌پذیری‌شان. این روشنگری با امید به اجرای عملی دانش، به‌ویژه امید به (دستیابی) فضیلت از طریق عقل، برای بهبود جهان به‌واسطه‌ی بهبود شناخت کوشش می‌کرد.

در روشنگری موضوع سعادت یا خوشبختی (سعادتمندی) انسان، بیش از گذشته موضوع سعادت انسان روی کره خاکی، مطرح بود. در این واقعیت، روی‌گردانی معینی از الهیات و روی‌آوری به سمت سیاست نهفته بود، اصلاحات جدید دست‌کم در ابتدا بر یک حکومت مطلقه‌ی اصلاحی تکیه می‌کند، حکومتی که در این اعتقاد وجود دارد، دست‌کم به صورت کلی فرض می‌شود و نظریه‌ی آن به‌تدریج به نظریه‌ی یک «لیبرالیسم اصلاحی» تبدیل می‌شود.

روشنگران آلمانی، با وجود اینکه فاصله‌ی آن‌ها از دولت و کلیسا در نیمه‌ی دوم قرن هجدهم افزایش یافت، به طور کلی به دولت و کلیسا وفادار باقی ماندند و نمایندگان آن‌ها بیشتر خدمتگزارن دولت و کلیسا بودند.

وضعیت مقدماتیِ روشنگری آلمانی در طول قرن هجدهم دست‌خوش تغییراتی اساسی نشد، وضعیتی که ساختار آن (روشنگری) را تا انقلاب فرانسه تعیین می‌کرد. همان‌گونه که اشاره شد، آلمان از لحاظ سیاسی و مذهبی کشوری ازهم‌گسیخته با مشکلاتی عظیم از لحاظ جهان‌بینی بود، آلمان در اصل یک منطقه بحرانی، بدون هویت ملی به شمار می‌رفت.

با وجود اینکه از شدت دودستگیِ فرقه‌ای، به‌ویژه اختلاف بین دو فرقه پروتستان و کاتولیک کاسته و پروتستانتیسم به قدرت فرهنگی غالب تبدیل شده بود و با وجود اینکه پروس یک قدرت سیاسی جدید با تأثیر بزرگ فکری بود به نوعی زمام امور را در دست گرفت، اما تعیین مرزهای سیاسی و مذهبی، همچنان مهم و تأثیرگذار، محفوظ باقی ماندند.

• آلمان هیچ هویت سیاسی و مذهبی به دست نیاورد، این کشور پایتخت و طبقه‌ی شهری متحد و هم‌بسته نداشت، به عبارت دیگر این کشور یک کانون و یک طبقه‌ی اجتماعی جدیدِ حامی دولت نداشت. درنتیجه در ابتدا فرهنگ ملی، تئاتر ملی و آکادمی ملی در آلمان وجود نداشتند. در همه‌ی نقاط این کشور نیروهای خلاق از وجود نگرش‌های کوته‌بینانه و سطحی رنج می‌بردند.

در این زمینه: روشنگری با امید به عقل

برگرفته از کتاب امید به عقل