سبک لباس هخامنشیان

هنگامی که می‌گوییم لباس ایرانیان عمدتاً از یک بالاپوش و یک شلوار تشکیل می‌شود، باید به‌خاطر داشته باشیم که «جامه‌ی تشریفاتی» مادها، که در مقدمه‌ی بخش سوم به آن اشاره کردیم، ویژگی مهمی را در این سبک شکل داده است. از آنجایی که جامه‌ی تشریفاتی بیش از همه محبوب شاه پارس (شاه شاهان) بود، بهتر است، قبل از هر چیز، آن را شرح دهیم. این لباس در میان لباس‌های مصر باستان هم دیده می‌شود، اما نحوه‌ی پوشیدن آنها توسط مادها و پارس‌ها چنان متمایز است که با یک نگاه نمی‌توان برش یا شکل لباس را تشخیص داد.

تاریخ لباس

مادها و پارس‌ها این لباس‌ را به‌شکلی که در پلاک شماره ۹ و شکل ۱۵۵الف دیده می‌شود به‌تن می‌کردند. روش برش و پوشش آنها در شکل‌های ۱۵۴الف و ۱۵۴ب شرح داده شده است.

پلاک شماره ۹ تصویری است از داریوش، شاه ایران، در قرن ششم پیش از میلاد. در کنار جامه‌ی تشریفاتی، باید به سرآذین پادشاه هم توجه کرد. او نیم‌تاج خاصی بر سر دارد که یونانیان آن را «میترا»‌ می‌نامیدند. نحوه‌ی برش و پوشش جامه به این شرح است: در شکل ۱۵۴الف خواهید دید که پارچه‌ی جامه قطعه‌ی مستطیلی‌ای دوتایی است. پیش از تا زدن، طول مستطیل باید دو برابر قد پوشنده باشد.

پارچه تا و دو طرف آن از پایین دوخته می‌شود. تنها شکافی به‌اندازه‌ی حدود ۲۰ اینچ در بالا برای بیرون بردن دست‌ها و بازوها آزاد خواهد ماند. شکافی هم برای سر وجود دارد که باید هنگام بافتن پارچه در نظر گرفته شده باشد. وقتی جامه روی سر کشیده می‌شود، کمربندی محکم دور کمر بسته می‌شود و بخشی از جامه از کناره‌ها تا روی کمربند بالا کشیده می‌شود تا جامه‌ی برازنده‌ای را، که در پلاک شماره ۹، شکل ۱۵۴الف، و ۱۵۵الف می‌بینیم، شکل دهد. در نتیجه‌ی این روش پوشش، بازوها آزادی زیادی خواهند داشت.

هر دو پلاک شماره ۹ و شکل ۱۵۵الف از وجود شلوار چسبان در زیر رداها خبر می‌دهند، اما نمونه‌ی دوم، که تصویر مردی از گارد تیراندازان شاه را نشان می‌دهد، جزئیاتی از کفش‌های بسیار ظریف را هم به‌تصویر می‌کشد. این تصویر از کاخ شاه در شوش برداشته شده است و قدمت آن به قرن ششم یا اوایل قرن پنجم پیش از میلاد می‌رسد. اصل اثر در موزه‌ی لوور نگهداری می‌شود.

بخش اعظم لباس را نقش‌هایی که یا گلدوزی یا نگارگری بافته‌شده هستند پوشانده، اما نوار ساده‌ی بدون تزییناتی با رنگ متفاوت از طول جامه رد شده است که عرض آن از زیر سینه تا زیر باسن را می‌پوشاند. بقیه‌ی ردا پر است از نقش گل‌های رز درون مرزهای دایره‌ای. جزئیات این لباس در شکل ۱۵۵هـ ارائه شده است. شکل ۱۵۵ب نوار حاشیه‌ای ایرانی از قرن پنجم پیش از میلاد است که اکنون در موزه‌ی استانبول نگهداری می‌شود. شکل ۱۵۵د الگویی را که تیردان عظیم شکل ۱۵۵الف با آن تزیین شده نشان می‌دهد و ۱۵۵هـ نوار حاشیه‌ای با طرح رز از کاخ خشایارشا، قرن پنجم پیش از میلاد، است.

پیش از آنکه به شرح بالاپوش و شلوار دوران هخامنشیان بپردازیم، بد نیست به‌سراغ تصویر نادری از لباس زنان در این عصر برویم که در شکل ۱۵۶ نشان داده شده است. در اینجا، جایی برای نظر دادن باقی نمی‌ماند. این تصویری از بانویی ایرانی است که قدمت آن به قرن پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد. تصویر در آسیای صغیر کشف شده است و اکنون در موزه‌ی استامبول نگهداری می‌شود. چادر یا خرقه تمام بدن را پوشانده است و به‌نظر می‌رسد تن‌پوشی تا زانو روی جامه‌ی بلندتر دیگری پوشیده شده است. برخی از جزئیات با گذر زمان از دست رفته است، اما آنچه می‌بینیم به ما می‌گوید که لباس‌های این زن تفاوت چندانی با گذشتگان آشوری‌اش ندارد.

در این زمینه: سبک لباس ساسانیان

برگرفته از کتاب تاریخ لباس در مصر بین النهرین و ایران باستان