لباس در ایران باستان

همانگونه که می‌دانیم، امپراتوری کوتاه‌مدت مادها پیش از پارس‌ها وجود داشت و سقوط امپراتوری آشور به‌دست فاتحان ماد رخ داد. با این حال، دانش امروز ما از مادها آنقدر اندک است که شرحی که در اینجا از لباس‌های آنها ارائه کرده‌ایم به «جامه‌ی تشریفاتی» محدود می‌شود. باید توجه داشت که پارسیان، که با مادها در دوران حکومتشان با احترام و ملاحظه برخورد می‌شد، این جامه را از آنها اقتباس کردند.

لباس‌هایی که در این بخش به آنها اشاره می‌کنیم تاریخی بین قرن ششم پیش از میلاد تا قرن هفتم پس از میلاد را در بر می‌گیرند. آنها از نظر سبک به سه دوره‌ تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

1-دوران هخامنشیان، از پیدایش در قرن ششم پیش از میلاد تا حمله‌ی اسکند در قرن چهارم پیش از میلاد

2- دوران سلوکی‌ها و اشکانیان، که اولی از زمان مرگ اسکندر تا قرن دوم پیش از میلاد ادامه داشت و دومی از قرن سوم پیش از میلاد تا قرن سوم پس از میلاد

3- دوران ساسانیان، از قرن سوم تا قرن هفتم پس از میلاد

اگرچه در دوران سلوکیان و اشکانیان می‌توان تأثیر فرهنگ یونانی بر سبک جامه‌ها را دید، در دوران ساسانیان، به روح پارسی باز‌می‌گردیم و اثر یونانیان چنان محو می‌شود که تقریباً غیر قابل تشخیص است.

لباس در امپراتوری ایران اساساً با جامه‌های بیشتر تمدن‌های باستانی‌ای که می‌شناسیم تفاوت دارد. پیراهن‌های مصر، سومر، بابل، و آشور باستان، که از دامن و شال و تن‌پوش تشکیل شده بودند، هیچ شباهتی به لباس‌های خاص ایرانیان ندارند. در یک کلام، آنچه می‌بینیم تفاوت میان سبک ردایی و گشاد و شلوارها و جامه‌های به‌اندازه است. به‌نظر می‌رسد که خاستگاه این شلوارها آسیای مرکزی باشد که قبیله‌های اسب‌سوار در آن، از دورانی بسیار کهن، خود را در جامه‌های چرمی قالب تن می‌پوشاندند. این سنت در شرق تا چین ادامه یافته، در حالی که در غرب به سکاهای جنوب روسیه رسیده و از آنجا به‌صورت خزنده به‌سمت شرق پیشروی کرده و به ساحل اقیانوس اطلس رسیده است، یعنی جایی که می‌توان این نوع لباس را در میان گال‌های باستان دید.

سبک لباس هخامنشیان

هنگامی که می‌گوییم لباس ایرانیان عمدتاً از یک بالاپوش و یک شلوار تشکیل می‌شود، باید به‌خاطر داشته باشیم که «جامه‌ی تشریفاتی» مادها، که در مقدمه‌ی بخش سوم به آن اشاره کردیم، ویژگی مهمی را در این سبک شکل داده است. از آنجایی که جامه‌ی تشریفاتی بیش از همه محبوب شاه پارس (شاه شاهان) بود، بهتر است، قبل از هر چیز، آن را شرح دهیم. این لباس در میان لباس‌های مصر باستان هم دیده می‌شود، اما نحوه‌ی پوشیدن آنها توسط مادها و پارس‌ها چنان متمایز است که با یک نگاه نمی‌توان برش یا شکل لباس را تشخیص داد. در کنار جامه‌ی تشریفاتی، باید به سرآذین پادشاه هم توجه کرد.

او نیم‌تاج خاصی بر سر دارد که یونانیان آن را «میترا»‌ می‌نامیدند. نحوه‌ی برش و پوشش جامه به این شرح است: پارچه‌ی جامه قطعه‌ی مستطیلی‌ای دوتایی است. پیش از تا زدن، طول مستطیل باید دو برابر قد پوشنده باشد. پارچه تا و دو طرف آن از پایین دوخته می‌شود. تنها شکافی به‌اندازه‌ی حدود ۲۰ اینچ در بالا برای بیرون بردن دست‌ها و بازوها آزاد خواهد ماند. شکافی هم برای سر وجود دارد که باید هنگام بافتن پارچه در نظر گرفته شده باشد. وقتی جامه روی سر کشیده می‌شود، کمربندی محکم دور کمر بسته می‌شود و بخشی از جامه از کناره‌ها تا روی کمربند بالا کشیده می‌شود تا جامه‌ی برازنده‌ای را، می‌بینیم، شکل دهد. در نتیجه‌ی این روش پوشش، بازوها آزادی زیادی خواهند داشت.

بخش اعظم لباس را نقش‌هایی که یا گلدوزی یا نگارگری بافته‌شده هستند پوشانده، اما نوار ساده‌ی بدون تزییناتی با رنگ متفاوت از طول جامه رد شده است که عرض آن از زیر سینه تا زیر باسن را می‌پوشاند. بقیه‌ی ردا پر است از نقش گل‌های رز درون مرزهای دایره‌ای. پیش از آنکه به شرح بالاپوش و شلوار دوران هخامنشیان بپردازیم، بد نیست به‌سراغ تصویر نادری از لباس زنان در این عصر برویم که در شکل ۱۵۶ نشان داده شده است. در اینجا، جایی برای نظر دادن باقی نمی‌ماند.

این تصویری از بانویی ایرانی است که قدمت آن به قرن پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد. تصویر در آسیای صغیر کشف شده است و اکنون در موزه‌ی استامبول نگهداری می‌شود. چادر یا خرقه تمام بدن را پوشانده است و به‌نظر می‌رسد تن‌پوشی تا زانو روی جامه‌ی بلندتر دیگری پوشیده شده است. برخی از جزئیات با گذر زمان از دست رفته است، اما آنچه می‌بینیم به ما می‌گوید که لباس‌های این زن تفاوت چندانی با گذشتگان آشوری‌اش ندارد.

ما قبلا اینجا در این مورد مطلبی را منتشر کرده ایم

برگرفته از کتاب تاریخ لباس در مصر بین النهرین و ایران باستان