مذهب آغازین نوع بشر مذهب معقول خداپرستان نبود

مذهب آغازین نوع بشر مذهب معقول خداپرستان نبود، بلکه از نوع چند خدایی با زمخت‏ترین نوع انسان‏انگاری بود. انسان اولیه به چندین خدا اعتقاد داشت که هر کدام تجسم شخصیت یا کاریکاتوری از خصیصه انسان بود و اغلب بیش از پاکدامنی فاسد بودند. خدایان اولیه موجودات مرموزی بودند که با نیرنگ و زیرکی بعضی از شور و اشتیاق انسان‏ها را خنثی یا حمایت می‏کردند. هیوم صریح و روشن نمی‏گوید ولی او مطمئناً اعتقاد داشت که انسان خدایان را به نقش خود آفریده و تصور الهی انسان اولیه ستودنی نیست و ارزشی ندارد.

خدایان آنها الگوی رفتار و کرداراشان نبود، بلکه به‏طور محسوسی از محسنات اخلاقی مریدانشان عقب‏تر بود، مریدانی که رفتاری بهتر از خدایان خود داشتند. انسان اولیه فکر نمی‏کرد که خدایان آفریننده جهان و یا پایدار نظم آن هستند بلکه آنها خدایی فضول‏اند که خشم آنها را باید با سحر و جادو و قربانی فرو نشاند تا هوسبازی زشت و شریرشان محدود گردد. هیوم انسان‏های اولیه را «ملحدان خرافاتی» می‏نامید نه خداپرستان معصوم. در یک کلمه اعتقادات انسان‏های اولیه از آنچه خداپرستان مشق می‏کردند به همان اندازه دور بود که الهیات وحیانی از خداپرستان مخالف الهیات.

مذهب آغازین نوع بشر

تنها پس از گذشت نسل‏ها و آن هم فقط خیلی ناقص، مفهوم روحانی خداوند به آهستگی جانشین بت‏پرستی خرافاتی گردید. اما این پیشرفت حاصل مباحث عقلی یا روشنگری معنوی نبود بلکه بیشتر از عمل مردانی بود که در جنگ‏های مشهور بین خدایان در کنار یکی از آنها قرار گرفتند. به موجب آن خدایان پیروز قومْ سیادت و سلطه نامحدودی یافتند و بنابراین با ابزار جنگ یکتاپرستی به آهستگی جایگزین چندخدایی شد. گذار و تحول از انسان‏انگاری زمخت به مفهوم روحانی و اخلاقی خداوند بسیار متأخر و آهسته و هنوز هم ناقص و مشروط است.

ما هنوز هم به آسانی به عقب برمی‏گردیم و مانند انسان‏های بدوی فکر می‏کنیم که چگونه خدایان خود را خشنود سازیم: فرض کنیم اگر می‏شد- که هرگز نمی‏شود- یک مذهب عامه تأسیس کنیم که به‏طور روشن اعلام نماید که هیچ چیز جز اخلاقیات مورد توجه  التفات خداوند قرار نمی‏گیرد؛ اگر شیوه‏نامه کشیشان طوری نوشته می‏شد که این را در خطبه‏ها با بیشترین هنر قانع‏سازی در فکر مردم فرو کنند، هنوز هم پیش‏داوری مردم چنان دیرینه و ریشه کرده است که به‏خاطر علاقه به خرافات، همین حضور در مراسم خطابه را اصل مذهب قلمداد می‏کنند، به‏جای این‌که از مراسم برای بهبود اخلاق نیکو استفاده کنند. بعید است که طعنه این قطعه از چشم کشیشان دور مانده باشد.آیا می‏توانیم به خودمان افتخار کنیم که شکل زمخت خرافات مذهب را از رده خارج کرده‏ایم؟

بدون شک؛ ولی هنوز مذاهب آخرتی دو ضرر اخلاقی برای انسان دارند. برای کنش‏هایی که از طبیعت انسان برمی‏خیزد و با همدلی اجتماعی پذیرفته می‏شود، تلاش می‏کند که فضیلت کارتوزیانی جایگزین کند و دوم از چیزهایی که باعث زندگی دلپذیرتر بشری می‏شود حمایت و پشتیبانی نمی‏کند: در بازپرداخت وام یا بدهی، اولوهیت نظاره نمی‏کند، زیرا اینجور کارها عادلانه است و شخص ناچار به انجامش است و خیلی‏ها بدون حضور خدای کائنات نیز انجام می‏دهند. ولی اگر کسی روزه بگیرد یا خود را تازیانه بزند گمان می‏کند خدمت مستقیم به خداوند کرده است. هیچ انگیزه دیگری او را وادار به این ریاضت نمی‏کرد. با این نشانه‏های متمایز عبادت، او محبت الهی را به‏دست آورده است و ممکن است در عوض انتظار پاداش داشته باشد: حفاظت و ایمنی در این جهان و خوشبختی ابدی در جهان دیگر

در این زمینه: مذهب و لیاقت انسان

برگرفته از کتاب فیلسوفان سکولار