مریم مجدلیه و زنان مانوی

در مزامیر هراکلیدس مریم به وفور حضور دارد. یکی از نکات قابل ذکر در این مزامیر، عناوینی است که مریم با آنها خوانده می‌شود. غالبا در پایان هر مزمور عبارت «پیروز باد روح مریم خجسته» به چشم می‌خورد. بسیار جالب توجه است که به طور کلی در بیشتر مواقع مریم با عنوان «روح مریم» مورد ستایش قرار می‌گیرد.

به نظر می‌رسد، این تاکید نویسنده بر جنبه‌ی روحانی بودن مریم از آنجایی نشات گرفته باشد که تمرکز را از ویژگی‌های جسمانی زنانه بزداید. مریم حتی با عنوان «دختر روشنی» نیز یاد شده است. در این خصوص باید اشاره کرد که مفهوم روشنی در آموزه‌های مانوی بسیار اهمیت دارد و با این عنوان نویسنده مریم را زنی از جهان روشنی دانسته است.

یکی دیگر از مزامیر هراکلیدس، نیایشی از سوی مریم مجدلیه است که نکات ارزنده‌ای را در بردارد. در این مزمور، مریم از رنجی که کشیده است سخن می‌گوید.

در ابتدا او از ظلمتی که پیشتر در آن به سر می‌برد و با راهنمایی عیسی مسیح از آن خارج شده صحبت می‌کند. نویسنده با بیانی زیبا این موقعیت را خروج از تلبیس مرگ توصیف کرده است، چراکه بر اساس آموزه‌های مسیحی در اناجیل رسمی، مادامی که فرد در گناه به سر می‌برد، مرده به شمار می‌آید ولی هنگامی که ایمان می‌آورد از زندگی جاودانه برخوردار می‌شود.

در واقع ایمان آورندگان تولدی جدید می‌یابند. همانند دیگر مزامیر که مریم را خردمند تلقی کرده‌اند، او خود را محراب مقدسی که از دانش استوار است معرفی می‌کند.

مریم در این مزمور به همان هفت دیوی که در انجیل لوقا از آن سخن گفته شده بود، اشاره می‌کند که نتوانستند او را به بند شهوت بکشند. تاکید جدی مریم بر این واقعیت است که پس از کشیدن رنج‌های فراوان، او اکنون پاک و خالص و از اهالی عالم روشنایی است.

بنابراین، با توجه به هر آنچه که تاکنون گفته شده است، می‌توان حضور مریم مجدلیه را مزامیر هراکلیدس پررنگ و برجسته دانست. محمد شکری فومشی، پژوهشگر مطرح در حوزه‌ی مطالعات مانوی، به موارد جالب توجهی در این خصوص اشاره می‌کند.

او بر این باور است که اگرچه، در زبور مانوی مریم در مقام یک راهنما و آموزگاری بزرگ ظاهر شده است، اما توجه به این مسئله ضروری است که مریم در این متون هیچگاه به مقام مریم در آن متون گنوسی نرسید که به نوعی جایگزین عیسی معرفی می‌شود، چراکه بر اساس آموزه‌های مانوی، این مقام به فارقلیطِ عیسی که همان مانی است، تعلق دارد.

با این حال، مریم مجدلیه در زبور مانوی الگوی مناسبی را برای زنانی که جذب این کیش شده‌اند مهیا کرده است. چراکه معرفی مریم بدینگونه توسط نویسنده‌ی این مزامیر، زمینه را برای نگرش برابرانگار به زن و مرد در نظام برگزیدگی که تاکید ویژه‌ای بر «زهد باکرگی» دارند، فراهم می‌آورد. به این ترتیب، افراد برگزیده نه بر اساس جنسیتشان، بلکه به دلیل توانایی روحانی خود به رستگاری می‌رسند.

با توجه به مطالبی که در خصوص جایگاه مریم در زبور مانوی گفته شد، می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که مریم مجدلیه به نحوی تجلی حکمت الهی در اندیشه‌ی مانوی بوده است. این امر از آن جهت اهمیت دارد که یک شخصیت تاریخی، و نه یک الهه، نقش حکمت زنانه را بر عهده گرفته است و به این ترتیب برای متفکران فمینیست، موقعیت مناسبی را فراهم می‌آورد که شخصیت او را از زاویه‌ی زنانه‌نگرانه مطرح کنند.

ما قبلا اینجا در این مورد مطلبی را منتشر کرده ایم

برگرفته از کتاب اسطوره سوفیا