مسئله تغییر اجتماعی

جامعه‌شناسی امروزه به وضعیتی رسیده است که خواهان رویکردهای جدید نسبت به نظریه‌های تغییر اجتماعی است. بدین‌ترتیب، علوم اجتماعی معاصر در فرآیند جستجو هستند و منبع الهام‌ فراتر از حوزه سنتی جامعه‌شناسی در مفاهیم محبوبی مانند پیچیدگی، دوشاخگی، شتاب، تلاطم، آشوب، بحران، فاجعه یا فروپاشی جستجو می‌شود.

رویکردهای جدید نسبت به مسئله تغییر اجتماعی

سطح راه‌حل ارائه‌شده توسط مفاهیم معاصر تغییر اجتماعی انعکاس وضعیت کلی نظریه جامعه‌شناختی است که به‌معنای رکود خاصی است.

اقلیت کوچکی از دانشمندان اجتماعی امروزه به نظریه آشوب امید بسته‌اند. علم معاصر کشف کرده است که بسیاری از نظام‌های طبیعی و نیز مصنوعی دارای رفتاری آشفته‌ هستند: در آب و هوای متغیر، جریان رودخانه‌ها، رشد جمعیت، ترافیک یا حتی قیمت سهام اوراق بهادار.

به‌نظر می‌رسد که اگر برخی نظام‌های پیچیده دارای رفتاری ساده هستند، در مقابل، برخی نظام‌های ساده می‌توانند رفتاری پیچیده داشته باشند. مسیر منتهی به رفتار آشفته معمولاً با استفاده از نمودار دوشاخگی (دوشاخگی به‌معنای انشعاب) نشان داده می‌شود که در آن هر شاخه جدید نشانه یک گزینه جدید است. هر نقطه انشعاب نقطه بحرانی نامیده می‌شود.

برای هر نقطه بحرانی، نظام می‌تواند حالت ممکن جدیدی بگیرد. نزدیک به این تنه درخت خیالی دوشاخگی، نظام حق نتخاب تنها چند حالت ممکن دارد. با افزایش تعداد شاخه‌ها، احتمالات چند برابر می‌شوند تا زمانی که به منطقه تار آشفتگی در بالای شاخسار برسند.

این وضعیت که در آن نظام از بین گزینه‌های متعددی حق انتخاب دارد، به آغاز رفتار پیش‌بینی‌ناپذیری به‌نام آشوب جبری منتهی می‌شود. در نظریه آشوب معاصر، توسعه آشوبناک نه به‌عنوان تحریف کامل نظم، بلکه شکل خاصی از آن تلقی می‌شود: نظم دارای پیچیدگی بی‌نهایت.

در دهه های 1980 و 1990، بسیاری از دانشمندان اجتماعی توجه خود را به پدیده شتاب معطوف کردند که با توسعه بسیار پویا در آن زمان در حوزه رایانش و ارتباطات همراه بود. حتی در اواخر دهه 1970، نظریه‌پرداز فرانسوی، پل ویریلیو، ایده جهت‌گیری تحقیقاتی جدیدی به‌نام «شتاب‌شناسی» (از واژه یونانی دروموس به‌معنای مسابقه) مطرح کرد که بررسی می‌کند چگونه جوامع در ارتباط با سرعت و توانایی کاربرد سرعت شکل می‌گیرند و ساخت می‌یابند، در نتیجه به این موضوع به ‌عنوان کلید ثروت و قدرت سیاسی نگاه می‌کند.

امروزه «شتاب اجتماعی» در حوزه فناوری، در حوزه اجتماعی، در شتاب تغییر اجتماعی، در افزایش فضای زندگی، در شتاب فرآیندها در اقتصاد، ارتش و ارتباطات جهانی مشاهده می‌شود  آنتونی گیدنز در این زمینه حتی اعلام می‌کند که مدرنیته به تبدیل‌شکل زمان و مکان منجر می‌شود که نتیجه آن «فشردگی زمان-مکان» امروزی است.

در این زمینه: مضامین کلیدی جامعه شناسی تاریخی

برگرفته از کتاب چشم انداز جامعه شناسی تاریخی