نخستین برنامه جامعه شناسی

آگوست کنت نخستین برنامه جامعه‌شناسی  را تدوین کرد. بر اساس آن، جامعه‌شناسی  از دو بخش تشکیل شده بود، اولی به‌نام ایستایی اجتماعی و دومی، پویایی اجتماعی. ایستایی اجتماعی به این پرسش می‌پردازد که جامعه از چه چیزی تشکیل شده است، و چگونه این واحد‌ها برای ایجاد یک کل منظم (یعنی نظم اجتماعی) کنار هم قرار می‌گیرند.

جامعه شناسی

امروزه، مفهوم ایستایی اجتماعی دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، و اکنون اصطلاح «ساختار اجتماعی» به‌جای آن ارجحیت دارد. از نظر کنت، جامعه – به‌مثابه یک «ارگانیسم اجتماعی» – نه از افراد بلکه از خانواده‌ها تشکیل شده است و خانواده واحد جامعه‌شناختی بنیادی آن است.

در مجموع، خانواده‌های زیاد با هم نیروهایی پدید می‌آورند که آن‌ها را در کنار همدیگر نگه می‌دارد. کنت به‌عنوان بنیان‌گذار «نظریه وفاق» در جامعه‌شناسی به دو نیروی وفاق بنیادی اشاره می‌کند: همکاری، که مبتنی بر تقسیم‌کار است، و ایمان مشترک مذهبی که وفاق ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی ایجاد می‌کند.

با توجه به پویایی اجتماعی، این موضوع در ذیل مسأله توسعه تاریخی جوامع قرار دارد. در واقع، در تصور کنت از جامعه‌شناسی، اندیشه پویایی اجتماعی در واقع نشان‌دهنده چیزی است که می‌توان آن را جامعه‌شناسی تاریخی نامید.

کنت پویایی اجتماعی را به‌عنوان نظریه پیشرفت می‌دانست. این نظریه نخستین‌بار در دوره روشنگری فرانسه ظهور کرد، و مبتنی بر این اندیشه بود که توسعه بشری از گذشته بدوی به‌سمت زمان حالی عالی‌تر و پیشرفته‌تر در حرکت است و به‌ آینده‌ای با بالاترین بلوغ و شکوفایی منتهی می‌شود. کنت، با تلقی توسعه تاریخی به‌سمت پیشرفت چونان فرآیندی اجتناب‌ناپذیر به بحث درباره «قانون سه مرحله» می‌پردازد که از نظر او نمایانگر توسعه ذهن انسانی است.

بر اساس قانون سه مرحله کنت، توسعه انسانی به سه دوره تاریخی تقسیم می‌شود: الهیاتی، متافیزیکی و اثباتی. نخستین و طولانی‌ترین مرحله الهیات (از الهیات – علم دین) نامیده می‌شود که به‌نوبه خود به دوره‌های بت‌انگاری، شرک و توحید مرتبط تقسیم می‌شود. مرحله دوم مرحله متافیزیکی است. از نظر تاریخی، عصر توسعه علم و اصلاح‌طلبی دینی است. مرحله سوم – مرحله اثباتی – با نقش‌آفرینی خود کنت، با ظهور فلسفه و جامعه‌شناسی  اثبات‌گرا مرتبط است.

کنت جامعه آینده را جامعه صنعتی مبتنی بر تولید صنعتی، سازماندهی و مدیریت علمی تصور می‌کرد. مهمترین نقش در مدیریت علمی این جامعه جدید بر عهده جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسان بود. اندیشه‌های کنت درباره جامعه آینده به سوسیالیسم نزدیک است، که البته جای تعجب ندارد زیرا مربی او، سن سیمون، یکی از بنیان‌گذاران ایدئولوژی سوسیالیستی بود.

در این زمینه: مضامین کلیدی جامعه شناسی

برگرفته از کتاب چشم انداز جامعه شناسی تاریخی