جامعه
در این کتاب با اذعان به ضرورت تغییر در علم جامعهشناسی به موازات دگرگونی در امر اجتماعی و کیفیت پدیدارهای اجتماعی، برداشتی مبتنی بر تحرک و جابجایی از امر اجتماعی عرضه میگردد. بر این اساس معانی و اثرات برآمده از کنشهای اجتماعی به شکلی یک سره متفاوت مورد شناسایی قرار میگیرند.
به شکل ضمنی، چنین چرخشی در معنای جامعه به پرسش از نسبت جامعه و جامعهشناسی و مباحثی چون جامعهشناسی به عنوان علم، جامعهشناسی بومی، اصول تحول در جامعهشناسی نیز مرتبط میشود. عنوان اصلی کتاب کم و بیش در راستای ارائه چارچوبی کلی برای شناخت جوامع مدرن به طورکلی است.
خواننده توجه داردکه سابقه مباحث فلسفی- روششناختی در قلمرو دانش جامعهشناسی عمدتاً مرتبط با تلاشهای جامعهشناسان اروپای قارهای است و لذا کوششهای نویسنده این کتاب خود دارای نوعی نوآوری در سنت جامعهشناسی انگلیسی-آمریکایی بهحساب میآید. جان اری در آثار دیگر خود نیز گزینش رویکردهای بدیل و تجدید نظر در امور بدیهی پنداشته شده زندگی درجامعه مدرن را مدنظر قرار میدهد. نمونهای از این موارد را میتوان در اثری که با همکاری سایر پژوهشگران و با عنوان Automobilities منتشرشده است ملاحظه نمود.
این کتاب مبنای درک خود از واقعیت اجتماعی را بر مفهوم حرکت و تحرک قرار میدهد و بهسوی باز تعریف امر اجتماعی در بستر مقوله جابجایی حرکت میکند. تاریخچه این چرخش با توجه به تغییرات در زندگی مادی انسانها و افزایش نقش ماشینها و خودروها که با سرعت و سهولت و دقت را در جابجایی و حرکت موجب شدهاند مورد بازخوانی قرار میگیرد.
گسترش دسترسیها و راحتی سفر به بازاندیشی در مقولات طبیعی و نیز مقولات انسانی میانجامد و با خود دگرگونیهایی را در قلمرو ذهن و برداشت انسانها از ارتباط و دیگری موجب میشود. پیش از آن البته رایج شدن قدم زدن و گشت زنیهای مبتنی بر تفریح و سرگرمی در مناطق حاشیهای و تفرجگاههای بیرون شهر در حوالی قرن هجدهم و به موازات رشد شهر نشینی مورد توجه قرار میگیرد.
با گسترش کاربرد رایانههای در حیات اجتماعی و افزایش نقش آفرینی فضای مجازی، نوع دیگری از جابجایی مجال ظهور مییابد که برخلاف انواع گذشته مستلزم تحرک جسمانی یا مادی نیست. علاوه بر این، جابجایی در اینجا ویژگی نه تنها انسانها بلکه مقولات بهحساب آورده میشود و حرکت اشیاء، تصاویر و … نیز مورد توجه قرار میگیرد.
حاصل این وضعیت ایجاد روابط متحرک و هویتهای سیال و در حال حرکت است. مبنا قراردادن حرکت برای مطالعه جامعه بازتاب سیلان و تحول دائمی زندگی در همه ابعاد آن در عصرجدید است. درک مختصر مدعیات اصلی کتاب در این زمینه از طریق مطالعه مقدمه نویسنده کتاب میسر است و البته خواننده غیر علاقمند به جزئیات را از مطالعه بخشهای مفصل کتاب تاحدی بینیاز میسازد.
میتوان گفت: کتاب حاضر به مرور بر دیدگاههای نسبتاً متاخر در حوزه فلسفه و سیاست میپردازد و از جمله رویکرد پست مدرنیستی (که جامعه انضباطی مدرن را توام با رشد سازوکارهای کنترلی میداند و نمودهایی همچون پادگان، بیمارستان، مدرسه و … را برای درک نظارت روشمند و نهادینه و بنیاینی در آن مدنظر قرار میدهد) را نقد کرده و شناخت جامعه را از خلال مفهوم تحرک (و نه کنترل از راه دور با اولویت یا بیحس بینایی) مورد تاکید قرار میدهد.
تمرکز بر مفهوم تحرک موجب میشود تلقی نویسنده از جامعه نیز تغییر نماید. بر این اساس برداشت پیش فرض گرفته شدهای که جامعه را معادلی برای واحدهای سرزمینی مبتنی بر مرزهای ملی و دولت – ملت میداند، جای خود را به برداشتی میدهد که نوعی سیالیت و حرکت را برای امر اجتماعی قائل است. از همین منظر، عنوان کتاب نیز اشارهای به شکل یابی نوعی جامعهشناسی دارد که فراسوی جامعه در معنای محدود پیشین آن است.
گسترش روابط اجتماعی و سیالیت امر اجتماعی امروزه به روشنی در حرکت امور مختلف ازجمله ویروسها و بیماریها قابلرویت است. به موازات آن روان بودن و ساری و جاری بودن احساساتی چون ترس و انزوا نیز قابل مشاهدهاند.
نویسنده سپس به جایگاه حواس مختلف در زندگی میپردازد و درباره سلطه حسبینایی بر حواس دیگر سخن میگوید. با توضیح دادن برداشتهای مختلف از زمان و ریتمها یا آهنگهای زمانی مختلف، جان اری تلاش میشود تا سیر حرکت از یک حس به حس دیگر در بسترهای زمانی و مکانی مختلف را مورد توجه قرار دهد. بدین ترتیب بار دیگر حرکت و تحرکیابی اشیاء و برداشتها و مقولات و تصاویر، در کانون تحلیل جامعهشناسانه قرار داده میشود.
ما قبلا اینجا در این مورد مطلبی را منتشر کرده ایم
برگرفته از کتاب جامعه شناسی فراسوی جامعه ها