مروری بر کتاب وانوسازی

ژاک دریدا فیلسوف الجزایری استاد نوواژه‌سازی (Neologism) است. استاد کلمات جدید ساخته‌شده‌ای که از آن‌ها برای نام‌گذاری یک ایده یا محتوای فکری جدید استفاده می‌کند. کلماتی مانند تفاوط (différance)، دیرینه‌نامی (paleonymy)، فالوگوسنتریسم (hallogocentrism) و وانوسازی (deconstruction).

کلیدی‌ترین و محبوب‌ترین واژه‌ دریدا deconstraction است که معادل‌های مختلفی مانند ساختارزدایی، ساختارگشایی، بن‌فکنی، شالوده‌شکنی، واساخت و واسازی از سوی مترجمان و نویسندگان ایرانی در سال‌های اخیر برای آن پیشنهاد شده است. با توجه به توضیحات زیر و نیز محتوای کتاب حاضر باید گفت که همه آن‌ها درست هستند اما کامل نیستند.

یعنی بخشی از دیکانستراکشن هستند اما به تنهایی همه آن نیستند. شاید باید مانند دریدا در جواب مترجم ژاپنی که قصد ترجمه‌ این واژه به زبان خود داشت بگوییم «نه این است و نه آن، هم این است و هم آن. همه چیز است و هیچ چیز نیست» (دریدا چرا معادل‌های کنونی حتی رایج‌ترین معادل آن یعنی «واسازی» وافی به مقصود نیستند؟ علت این است که همگی آن‌ها به وجه سلبی deconstruction اشاره دارند در حالی که این واژه  هم وجه سلبی دارد و هم وجه ایجابی.

معادل‌های مذکور موجود نمایانگر وجه ایجابی و مثبت آن نیستند. تصورم بر این است که خود دریدا برای ما راه باز کرده است و بهتر است به‌جای رجوع صرف به دستور زبان فارسی و یافتن واژه‌ای برای نام‌گذاری آن از منطق دریدایی برای ترجمه واژگان دریدایی بهره بگیریم. در این خصوص، دریدا دو استراتژی دارد:

1. نوواژه‌‌سازی (Neologism) به‌معنای ساختن کلمات کاملاً جدید برای نام‌گذاری ایده، مفاهیم یا محتوای فکری جدید است (Gunkel, 2021: 99).
2. دیرینه‌نامی (Paleonymy) نوواژه دریدایی برای نام‌گذاری کاربرد مجدد و تغییر کاربری «یک نام قدیمی به‌منظور عرضه مفهومی جدید» است (دریدا، 1381: 102). دیرینه‌نامی نوعی ریمیکس کلامی است که برش عمیقی از فهرست موجود زبانی نمونه‌ برمی‌دارد و سپس به بازتنظیم آن می‌پردازد تا چیزی جدید، تازه و غیرمنتظره بیافریند. حال این «نام‌ قدیمی» ممکن است کلمات باستانی خارج از تیررس رادار زبانی باشد مانند واژه خوره یا فارماکون دریدا یا کلمات رایج و محبوب‌تری که از معنی و کاربرد معمول خود دور شده‌اند، مانند اصطلاح «نوشتار» دریدا یا «مجازی» دلوز (Gunkel, ibid: 91).

در این کتاب با دو اصطلاح مهم دو فیلسوف مهم البته مغلق‌نویس روبرو هستیم و تصورم بر این است که از طریق دو استراتژی دریدا می‌توانیم به خلق یا تغییرکاربری اصطلاحات فارسی جهت نام‌گذاری اصطلاحات مذکور بپردازیم و در این راه می‌بایست نه معنای تحت‌اللفظی بلکه مقصود دو فیلسوف مدنظر ما باشد. لذا بر مبنای استراتژی دیرینه‌نامی از واژه «واسازی» برای کلمه هایدگری destruction استفاده می‌کنیم و بر مبنای استراتژی نوواژه‌سازی به خلق واژه «وانوسازی» برای کلمه دریدایی deconstruction اقدام می‌ورزیم.