مروری بر تاریخ امپراتوری آلمان

همواره گفته می شود که امپراتوری آلمان در سال 1871 تأسیس شده است. اما در واقع این تصوری گمراه کننده است. این امپراتوری به طور ناگهانی به وجود نیامده، بلکه شکل گیری آن دارای سابقه ای به نسبت طولانی و برخوردار از تاریخی بیش از دو دهه است، یعنی از سال 1848 تا سال 1871.

این امپراتوری به طرز عجیبی از یک اتحاد نادرست بین سیاست پروس در مورد آلمان از یک سو و جنبش ملی آلمان از سوی دیگر به وجود آمد. چنین اتحادی تنها به دلیل اینکه بیسمارک در آن اهمیت بیشتری برای پروس قائل شده بود، نادرست نبود، بلکه دلیل نادرستیِ آن را می بایست در تناقض موجود در آن جستجو نمود. در حقیقت این اتحاد، اتحادی غیرقابل پیش بینی بین نیروهای مخالف به شمار می آمد.

پروس و جنبش ملی آلمان هر دو پدیده هایی بسیار جوان و کم سابقه در تاریخ آلمان محسوب می شدند. پروس به عنوان یک کشور از سال 1701، به عنوان یک قدرت بزرگ بعد از جنگ هفت سالۀ بین سال های 1756 تا 1763 و به عنوان یک قدرت بزرگ آلمانی بعد از کنگره وین در سال 1815 پدیدار گشت.

پیش از این پروس تمایل شدیدی به لهستان داشت و ده سال تمام بین سال های 1796 تا 1806  دولتی دو ملیتی، بخشی آلمانی و بخشی لهستانی محسوب می شد. در آن زمان ورشو، به پروس تعلق داشت.

در سال 1815 پروس به اصطلاح به سمت غرب متمایل شد و به آلمان نفوذ کرد. پروس بخش زیادی از سرزمین های خود در لهستان را از دست داد اما در عوض رشد بسیار گسترده ای در فلب آلمان داشت و حتی نواحی اطراف رود راین که هرگز ارتباطی با سرزمین اصلی پروس در شرق نداشتند را نیز تصاحب کرد.

به این ترتیب پروس به کشوری ناقص از لحاظ جغرافیایی بدل گشت، کشوری که مجبور بود به اصلاح مرزهای جغرافیایی خود حتی در داخل آلمان بپردازد.

در همین زمان پروس پس از اتریش تبدیل به دومین فدرت بزرگ آلمانی زبان شد. به این ترتیب حکومت پروس که در قرن نوزدهم  یکی از نقش آفرینان مهم در قاره اروپا به حساب می آمد، از سال 1815 به بعد به وجود آمده است.

چنبش ملی آلمان نیز از سابقه چندان بیشتری برخوردار نیست و تشکیل آن به دوران ناپلئون باز می گردد. یک حکومت یا کشور ملی آلمان پیش از قرت هجدهم  هرگز وجود نداشته و امپراتوری قدیمی مقدس روم نیز هرگز دولتی ملی نبوده است. این امپراتوری از قرن سیزدهم  به بعد همواره به حکومت های کوچک تر تقسیم شده است.

نمی توان گفت که آلمانی های آن دوران چنین مسئله ای را غیر طبیعی قلمداد می کرده اند. برای نمونه کریستوف ویلند در اواخر قرن هجدهم  در نامه ای به فریدریش شیلردر مورد «تاریخ جنگ های سی ساله» می نویسد:

«می توان ادعا نمود که در کل مزایایی که از این تقسیم بندی ها به وجود می آیند، بر معایب آن غلبه دارند، و ما مدیون این مزایا هستیم».

در آن زمان صحبتی در مورد ضرورت اینکه آلمان می بایست همانند فرانسه به دولتی با ساختار منسجم یا یک کشور بدل شود، مطرح نبود.

به این ترتیب جنبش ملی آلمان و پروس به عنوان یک قدرت بزرگ آلمانی از اوایل قرن نوزدهم  وارد تاریخ آلمان شدند. البته در ابتدا نه به عنوان متحد، بلکه به عنوان دشمن. برای این دشمنی دو دلیل قابل ذکر است.

اولین دلیل اینکه پروس ها، مطابق با اصطلاحات سیاسی مدرن، «راست گرا» بودند، کشوری عمدتاً کشاورزی و فئودل یا اربات رعیتی، با تسلط ناگسستنی اشراف که مجهز به یک بورکراسی یا دیوان سالاری مدرن استبداری بود. هر دوی این ویژگی را امروزه می توان به عنوان «راست» طبقه بندی نمود.

جنبش ملی آلمان را اما می بایست «چپ گرا» دانست. این جنبش از ابتدا بر اساس تقلیدی از انقلاب فرانسه بنیان گذاشته شده بود. به همین جهت پیوند اصلی و ابتدایی آن با جنبش های آزادی خواهانه و لیبرال دموکرات بود. جنبش ملی آلمان اما از سوی ناپلئون تقویت شد. ناپلئون نزد آلمانی ها، در ابتدا در بین سیاستمداران و روشنفکران آلمانی و سپس در بین عموم مردم دو واکنش متفاوت را برانگیخت.

عبارت «هرگز نباید برای ما اتفاق بیفتد!» بیانگر یک واکنش و عبارت «ما هم باید بتوانیم یک مرتبه انجام دهیم!» بیانگر واکنش دیگر بود. فرانسۀ ناپلئون در حقیقت الگوی جنبش ملی آلمان و ناپلئون پدر غیر قانونی این جنبش به حساب می آمد.

همزمان جنبش ملی آلمان، یک جنبش ضد فرانسوی نیز محسوب می شد، چون فرانسوی ها صرفاً نه به عنوان الگو و مدرنیزه کننده، بلکه به عنوان فاتحین، سلطه گران و استثمارگران وارد آلمان می شدند. به خصوص به عنوان استثمارگران نظامی، در واقع آلمانی های زیادی قربانی جنگ های ناپلئون شدند، جنگ هایی که آنها مجبور بودند در آنها شرکت کنند.

احساسات متناقضی در این زمینه وجود داشت، از یک طرف احساس انزجار از فرانسوی ها («هرگز نباید برای ما اتفاق بیفتد!») و از طرف دیگر آرزویی تحسین آمیز که در تلاش بود کاری مشابه با فرانسوی ها انجام دهد («ما هم باید بتوانیم یک مرتبه انجام دهیم!»). آنچه که ناپلئون انجام داده بود، آشکارا مدیون ملی شدن و سیاسی شدن فرانسه در انقلاب بود، انقلابی که به او به ارث رسیده و آن را به هیچ وجه ملغی اعلام نکرده بود.

قبل از ناپلئون در برخی از نقاط آلمان آرزوی برابری، آزادی و همچنین دموکراسیِ ملی موجود در فرانسۀ جدید به چشم می خورد. نظامیان پروسی در جنگ های آزادی بخش نیز تصور دیگری نداشتند، ژنرال های پروسی نظیر شارونهورست یا گنایزناو که معتقد بودند:

«باید از فرانسه بیاموزیم، باید از آنچه که فرانسوی ها به ما آموزش داده اند، تقلید کنیم، تا بتوانیم تلافی کنیم.»

به این ترتیب احساس نفرت و تحسین در مورد فرانسوی ها با یکدیگر در هم آمیختند.

هنوز هم تا حدودی دیدی ایده آل گرایانه نسبت به جنبش ملی آلمان وجود دارد. نخستین ملی گراهای آلمانی به ویژه کارل فوم اشتاین که یکی از معروف ترین آنها به حساب می آید، هنوز هم به عنوان الگویی برای سیاستمدارن آلمانی مطرح می شوند. در این خصوص اما باید احتیاط کرد.

چون اگر به مخالفت یوهان ولفگانگ فون گوته با این جنبش توجه شود، اگر به توصیف توماس مان در زمینه عدم پذیرش این جنبش در اثرش با عنوان «لوته در وایمار» (Lotte in Weimar) نگریسته شود، در آن صورت می بایست نسبت به ارج نهادن به یک چنین جنبشی تفکر نمود و مراقب بود.

چنین جنبش های اولیۀ ملی گرا را می توان پیش زمینه ای برای ناسیونال سوسیالیسم (Nationalismus) دانست، برای نمونه خود برتر بینی و خود گرایی عظیم ملی گراهای آلمانی که خود را به عنوان «اولین ملت»، تنها ملت حقیقی و بهترین ملت اروپا قلمداد می نمودند و همزمان احساس نفرت وحشتناکی که در آثار شعرایی نظیر هاینریش فون کلایستدیده می شد، «آنها را بکشید! دادگاه جهانی دلایل این کار را از شما نخواهد خواست»

را می توان به عنوان دلایلی برای شباهت افکار این ملی گراهای نخستین با نازیسم مطرح نمود. حتی نزد موریتس آرندت نیز می توان این ملغمه مشکوک و نگران کننده از نفرت از فرانسوی ها و تقلید از آنها را یافت و وحشتناک تر اینکه نزد یوهان گوتلیب فیشته این موضوع به شدت عقلانی شد.

ما بیشتر در این رابطه اینجا مطلب گذاشته‌ایم

برگرفته از کتاب از بیسمارک به هیتلر