جنبش روشنگری و پروتستانیسم

روشنگری

تحولات مهمِ مذهب و الهیات که برای جنبش روشنگری بسیار حائز اهمیت بودند، در ابتدا در پروتستانیسم روی دادند. در یک سوم پایانی قرن هفدهم میلادی، به عنوان واکنشی نسبت به سخت و سطحی شدن مسئله ایمان در ارتدوکسی لوتری، یک جنبش زهدباورانه ایجاد گشت، جنبشی که همانند روشنگری توانست در ابتدا با دینداری جدیدی توأم شود و خواستار درون بودگی تجربه ایمان و اجرای عملی ایمان بود و بر آن اصرار می‌ورزید.

• فیلیپ یاکوب اشپنر بنیانگذار جنبش زهدباوری به شمار می‌رفت، الهی دانی که پیروان خود را «برای خواندن کتاب مقدس جمع می‌کرد» و در سال 1675 کتاب خود با عنوان «خواسته‌های مذهبی» را منتشر نمود.

آوگوست هرمان فرانکه از شناخته شده ترین مریدان اشپنر بود که به عنوان الهی دان به شهر هاله فراخوانده شد و در آنجا یتیم خانه معروفی را تأسیس نمود.

فرانکه زهدباروی را از یک سو به یک الهیات و از سوی دیگر به فعالیتی عملی بدل ساخت. زهدباوری بعدها توسط نیکلاوس تسینتسندورف به عرفانی مذهبی و توسط یوهان آلبرشت بنگل به یک الهیات «آخرالزمانی» تاریخی تبدیل شد.

هنگامی که زهدباوری پس از اینکه از لحاظ نظری و عملی تثبیت گردید، شروع به مبارزه با روشنگری نمود، فلسفه روشنگری توانست به تدریج به صورت نه چندان چشمگیری بر الهیات تأثیر گذار باشد و در اصل در آن نفوذ نماید. در ابتدا الهی دانان و فیلسوفان (دست کم به صورت کلامی) در این مسئله اتفاق نظر داشتند که عقل و وحی به طور کلی از تضاد و تناقضی با یکدیگر برخوردار نیستند.

• برخی مواقع حتی ارائه توضیح و توصیفی علمی از جهان (به اصطلاح الهیات طبیعی) به عنوان اثبات خدا بسیار رایج گردید. با این وجود در چارچوب هماهنگی و سازگاریِ فرض شده بین عقل و وحی، عقل به صورت فزاینده‌ای به معیار مؤثری در تعارضات و اختلاف تبدیل شد.

در اواسط قرن هجدهم میلادی، نوگرایی به عنوان جریان گسترده‌ای در الهیات ایجاد شد، جریانی که از ایمان شخصی و امکان توضیح عقلانی کتاب مقدس سرچشمه می‌گرفت.

علاوه بر این تقریباً به صوت همزمان انتقاد از کتاب مقدس بنیادی تر و رادیکال تر شد. این امر در نیمه دوم از قرن هجدهم میلادی، به ویژه تحت تأثیر دادار باوری انگلیسی، منجر به خردگرایی گردید که به عنوان مثال همه معجزات را انکار می‌کرد.

در مذهب کاتولیک که تا حد زیادی از چنین بحث‌هایی دور بود، در اواخر قرن هجدهم میلادی یک جنبش اصلاحی روشنگرانه ضد پاپ‌گرایی (فبرونیانیسم) ظهور یافت.

ما قبلا اینجا در این مورد مطلبی را منتشر کرده ایم

برگرفته از کتاب عصر روشنگری