توماس

آپوکریفای اعمال توماس یکی از پنج آپوکریفای اعمال رسولان به شمار می‌آید که احتمالا مربوط به اواخر قرن سوم است، به نوعی دارای تفاوتی اساسی با چهار کتاب دیگر است. این روایت در خصوص سفر توما به هند و تبلیغ او در آنجا است در حالی که توما یک غریبه محسوب می‌شود و مردم هند را به خدایی بیگانه فرا می‌خواند.

توماس در این داستان نمی‌تواند به زبان مردم هند سخن بگوید اما به انحاء مختلف موفق می‌شود تا رسالت خود را به انجام برساند ولی در نهایت شهید می‌شود پس این اثر نوعی شهادت­نامه است.

نکته‌ی جالب توجه در این آپوکریفا آن است که توماس در سروده‌ای از سوفیا سخن می‌گوید. البته توجه به این مسئله ضروری است که در دو نسخه‌ی سریانی و یونانی تفاوتی وجود دارد.

در نسخه‌ی سریانی که قدیمی‌تر است، اشاره‌ی صریحی به نام سوفیا نشده است و تنها به عنوان «مادر حکمت» یاد می‌شود، به نحوی آن را با روح القدس یکی دانسته‌اند، در حالی که در نسخه‌ی یونانی دقیقا به نام سوفیا اشاره شده و او دختر نور معرفی می‌شود.

با این حال، این نکته ارزشمند است که در برخی بخش‌های دیگر این متن، توماس روح‌القدس را به صورت عنصر زنانه‌ی الوهی مورد ستایش قرار می‌دهد. این امر، نمایانگر زمینه‌ی گنوسی این روایت است که در آن روح‌القدس همچون همسر خدا و مادر الهی معرفی می‌شود.

در آن بخش از داستان که توماس یک پادشاه و برادرش را به مسیحیت در می‌آورد، روح القدس را مادر مهربان، که اسرار پنهان را آشکار می‌سازد خطاب می‌کند. در بخشی دیگر که توماس زنی را از روح شیطانی نجات می‌دهد نیز روح القدس را فرا می‌خواند، گویی روح‌القدس مادر او نیز هست و به نوعی خود را قل روحانی عیسی مطرح می‌کند.

نه تنها در آپوکریفای اعمال توماس راوی این نگرش را به توماس نسبت می‌دهد، نگارنده‌ی انجیل توماس که انجیلی گنوسی است، نیز چنین تفکری را در متن به صورت برجسته‌ای بیان می‌دارد. بلکه همانطور که الین پیگلز، گنوسی پژوه برجسته در کتاب خود می‌گوید:

در انجیل توماس، عیسی والدین زمینی خود، مریم و یوسف را، با پدر الهی‌اش ـ پدر حقیقت ـ و مادر الهی‌اش ـروح‌القدس ـ مقایسه می‌کند. نویسنده قول معماگونه‌ی عیسی را از عهد جدید نقل می‌کند («هرکه از پدر و مادر خود بیزار نباشد، نمی‌تواند حواری من باشد») و می‌افزاید که «مادر (زمینی) من [به من مرگ داد]، ولی [مادر] حقیقی [من] به من زندگی بخشید».

این دیدگاه در مورد روح‌القدس که او به مثابه عنصر زنانه‌ی الوهی در نظر گرفته می‌شود، میان گنوسی‌ها رواج داشته و در ادبیات گنوسی به شدت تاثیر گذاشته است. از این رو، شاید بتوان این آپوکریفا را در زمره‌ی متون گنوسی به شمار آورد.

ما قبلا اینجا در این مورد مطلبی را منتشر کرده ایم

برگرفته از کتاب اسطوره سوفیا